Η Στρατηγική Αυτονομία της Ευρωπαϊκής Άμυνας και το Ρόλο της Ελλάδας

Παρά το γεγονός ότι η άμυνα και η προστασία της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) παραμένει κυρίως εθνική υποχρέωση, τον τελευταίο καιρό το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας έχει αναδειχθεί σε κεντρικό θέμα στις συζητήσεις μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών.

Αυτή η εξέλιξη προκύπτει από σημαντικούς παράγοντες, όπως η:

• Αποσταθεροποίηση της ευρωπαϊκής τάξης ασφάλειας λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία,
• Πρόσφατη στρατηγική απόφαση των ΗΠΑ να μειώσουν τη συμμετοχή τους στην αμυντική συμμαχία, που προστατεύει την ειρήνη στην Ευρώπη για σχεδόν οκτώ δεκαετίες,
• Διαπίστωση των Ευρωπαίων ηγετών ότι η οικονομική δύναμη της Ε.Ε. δεν αρκεί για να αντιμετωπιστούν οι εξωτερικές προκλήσεις ασφαλείας.

Κατά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής, οι ηγέτες της Ε.Ε. ανέλαβαν σημαντικές πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση μιας κοινής ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας, με σημαντικές δράσεις όπως η Στρατηγική Πυξίδα, η Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Στρατηγική στον τομέα της Άμυνας και η Στρατηγική Ατζέντα 2024-2029. Κορυφαία στιγμή ήταν η έκδοση της Λευκής Βίβλου για την Άμυνα και το σχέδιο ReArm Europe, ύψους 800 δισ. ευρώ, για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης.

Σε όλες αυτές τις προσπάθειες, η Ελλάδα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο, δικαιώνοντας πολλές εθνικές θέσεις. Η παρέμβαση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για τη Στρατηγική Αυτονομία της Ε.Ε. υπογραμμίζει την ανάγκη η Ε.Ε. να καταστεί αξιόπιστος πάροχος ασφάλειας, με την ικανότητα να λαμβάνει αυτόνομες πολιτικές αποφάσεις και να αναπτύσσει στρατηγικές και αμυντικές ικανότητες.

Ο Πρωθυπουργός είχε επισημάνει ότι η στρατηγική αυτονομίας της Ε.Ε. δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη στήριξη της ευρωπαϊκής άμυνας και της αμυντικής βιομηχανίας. Μαζί με τον Πολωνό ομόλογό του, απέστειλαν επιστολή στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, ζητώντας τη δημιουργία μιας κοινής «ΑΣΠΙΔΑΣ» για την αεράμυνα της Ευρώπης. Παράλληλα, ήταν μεταξύ των 19 ηγετών της Ε.Ε. που υπέγραψαν επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ζητώντας αύξηση της χρηματοδότησης για την ευρωπαϊκή άμυνα.

Στις 19 Δεκεμβρίου 2024, ο κ. Μητσοτάκης υπογράμμισε τη σημασία της ευρωπαϊκής ευθύνης στη δική της άμυνα, και την ανάγκη πολιτικής αφύπνισης μέσω της διάθεσης ευρωπαϊκών πόρων. Ύστερα από την πρότασή του, συμφωνήθηκε η σύγκληση Έκτακτης Συνόδου της Ε.Ε. στις 3 Φεβρουαρίου 2025, με θέμα την Ευρωπαϊκή Άμυνα.

Λίγες ώρες πριν την έκτακτη Σύνοδο, ο Έλληνας Πρωθυπουργός επεδίωξε τη στήριξη των κρατών του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος για την άμεση ενίσχυση των αμυντικών δαπανών της Ε.Ε. Προέβαλε επίσης την ανάγκη δημιουργίας νέου ευρωπαϊκού ταμείου, ύψους 100 δισ. ευρώ, για τη χρηματοδότηση κοινών αμυντικών δαπανών.

Παρά τις προβλέψεις των επικριτών στην Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Λευκή Βίβλος για την Άμυνα επιβεβαίωσε τις ελληνικές θέσεις, με τη δημιουργία κοινού ταμείου 150 δισ. ευρώ για κοινές αμυντικές προμήθειες. Η Εθνική Ρήτρα Διαφυγής παρέχει δημοσιονομική ευελιξία και διευκολύνει την αύξηση των αμυντικών δαπανών έως 1,5% του ΑΕΠ.

Σημαντικές είναι οι εξελίξεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, που αναμένονται να ενισχύσουν και την ελληνική αμυντική βιομηχανία, συμβάλλοντας στη γεωπολιτική αναβάθμιση της χώρας μας. Η απόφαση της Πρόεδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να επιλέξει την Ελλάδα ως κόμβο για τις ασφαλείς δορυφορικές τηλεπικοινωνίες της Ε.Ε. αποτελεί σημαντική ψήφο εμπιστοσύνης.

Ωστόσο, οι αποφάσεις για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας, ακόμα δεν έχουν επαρκώς ενδυναμώσει την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Πυρήνας του ζητήματος παραμένει αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν διαμορφώσει μια ρεαλιστική στρατηγική για την ΚΠΑΑ, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες απειλές.

Παράλληλα, άμεση είναι η ανάγκη να εξεταστούν οι ασυμβατότητες που εντοπίζονται στις υπάρχουσες στρατηγικές προσεγγίσεις των κρατών μελών, όπως η διαφοροποίηση στις απειλές ασφαλείας και η ελλιπής αναγνώριση των προκλήσεων από το Νότο. Η ύπαρξη διαφορών στα εθνικά συμφέροντα ή στις διμερείς σχέσεις υπονομεύει την ενότητα και την αλληλεγγύη εντός της Ε.Ε.

Η νέα Λευκή Βίβλος αποτυπώνει μόνο τη Ρωσία ως κυρίαρχη απειλή για την Ευρώπη, παρα ignoring πιθανές προκλήσεις από τον Νότο. Η μη αναφορά στη ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής εγείρει ζωτικά ερωτήματα σχετικά με την ετοιμότητα της Ε.Ε. να υπερασπιστεί τα μέλη της σε περίπτωση επίθεσης.

Κλείνοντας, δεδομένων των τωρινών συνθηκών, η Ελλάδα έχει τη μοναδική ευκαιρία να αναλάβει πρωτοβουλίες και να συμβάλει καθοριστικά στην εδραίωση μιας στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε., αποδεικνύοντας την αξία της ως σοβαρού παράγοντα στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος
Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος
Πρώην Γενικός Διευθυντής – Γενικής Διεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ)
Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)